سفال یافت شده از تپه سیلک کاشان از شاهکارهای این سایت است. سیلک محوطه باستانی در شهر کاشان است. باستانشناسان نشانه ها و لایه های مختلفی از حیات بشری را در آن کشف کرده اند. این آثار از حدود هزارۀ چهارم قبل از میلاد یافت شده است. اثری که در این مقاله میبیند از سفالینه های تمدن سیلک در عصر آهن است. یعنی سدۀ نخست از هزارۀ اول قبل از میلاد نمایندگی می کند. پیش از خواندن ادامه مقاله با دقت به تصویر زیر نگاه کنید:
به نظر شما چه نقوشی روی این ظرف کشیده شده؟ هر یک از این نقوش نماد چه چیزی هستند؟ و به چه دلیل روی ظرف سفالی باستانی ترسیم شده اند؟ به این پرسش‌ها با توجه به اطلاعاتی از سفالینه های باستانی دارید پاسخ دهید. همچنین، با خواندن مقالات قبلی سرامیک کریت. دربارۀ جام شوش، جام انیمیشن شهر سوخته و دیگر سرامیک های تاریخی.
محوطه باستانی سیلک در کاشان
سیلک کاشان در سه کیلومتری جنوب غرب این شهر واقع شده است. این محوطه باستانی دارای دو تپه شمالی و جنوبی است. سفالینه های ساخته شده از خاک رس حجم عظیمی از آثار تپه سیلک را تشکیل می دهد. این ظروف و قطعات سفالی تماماً از مقابر سایت باستانی یافت شده است. اکثر سفال ها چرخ ساز و پخته شده است. بیشتر این ظروف منقوش هستن. نقوش متفاوت هندسی و گیاهی در این میان برجسته است. اکثر نقوش به شکل انتزاعی ترسیم شده و قرمز رنگ است.
کشف تمدن سیلک و سفالینه های آن
سرپرست کاوش های اولیه در حفاری های تپه سیلک رومن گیرشمن فرانسوی بود. او قدمت این تمدن را حدود 10000 سال برآورد کرده است. کاوش های جدید زیر نظر صادق ملک شهمیرزادی انجام شد. جالب اینجاست که این منطقه در همین سدۀ اخیر به صورت اتفاقی سر از خاک درآورده است. حدود هشتاد سال قبل هیچ خبری از سیلک تاریخی و تمدن آن نبود. تا این که یک حادثۀ طبیعی سفالینه های داخل قبور را به بیرون هدایت کرد.
آثار در اثر سیل از خاک درآمدند. طی چند سال آلت دست غارتگران آثار عتیقه قرار گرفتند. مسیر بعدی موزه های اروپا و آمریکا بود. زمانی آثار به موزه های فرانسه رسید. این امر توجه باستانشناسانی چون رمان گیرشمن و آندره گدار را جلب کرد. این شد که این ایرانشناسان به قصد تحقیق به ایران آمدند. و به عملیات نجات بخشی این محوطه دست زدند.
نقوش و نمادها در سفال سیلک
تمدن سیلک را در چندین دوره و لایۀ محتلف میتوان تعریف کرد. قطعات و پاره سفالهای متفاوتی از این دوره ها یافت شده. سفال نخودی، خاکستری و سیاه و قرمز از این لایه ها به دست آمده است. برخی ساده و برخی منقوش به نقشمایه های سیاه، خاکستری و قرمز. اکثر ظروف در لایه‌های متأخر چرخساز و پخته شده هستند. این امر حاکی از صنعت پیشرفتۀ سفالگری در این تمدن باستانی دارد. سیلک زادگاه چرخ سفال است.
نقوش هندسی بیش از هر چیزی روی سفالینه ها جلب نظر می‌کند. در کنار آن بازنمایی حیوانات اهلی و وحشی و حتی افسانه‌ای رخ می‌نمایانند. وجود نقش پلنگ، شیر، گوزن و آهو نشانه‌هایی از وضعیت طبیعی و اقلیمی این تمدن در گذشته دارد. ترسیم نقش آب و ماهی و نیز ماهیگیری بیانگر اهمیت آب در منطقۀ سیلک است. جالب اینجاست که یافته‌های زمین‌شناختی و جغرافیایی نیز این داده‌ها را تأیید می‌کند. این منطقه را در گذشته دارای جنگل‌ها انبوه و رودخانه معرفی می‌کند.
انواع ظروف سفالی در سیلک کاشان
سفال یافت شده از تپه سیلک کاشان را در اشکال متنوع می‌بینیم. برخی بسیار ساده و برخی کاملاً پیچیده. با دشوارترین تکنیک‌های سفالگری با دست شکل گرفته‌اند. ظروف دهان گشاد، کاسه، کوزه، پیاله، ظروف منقاردار، جام‌ها از جمله این اشیاء است. بدنۀ اصلی با چره ساخته شده و قطعاتی مانند دسته و لوله به آن متصل شده است. نقوش هندسی مربعی، لوزی، مشبک و شطرنجی بخش اصلی ظروف را پوشانده است. گاه در مرکز نقش یک حیوان به شکل انتزاعی به چشم می‌خورد. نقوش گیاهی به ندرت در سفالینه های سیلک راه دارد